Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 2019

Η κατασκευή του «φυσικού»



Ιωσήφ Μποτετζάγια
Η ιδέα της φύσης
Εκδόσεις Κριτική

«Η φύση δεν είναι και τόσο φυσική όσο φαίνεται. Αντίθετα είναι μια βαθιά ανθρώπινη κατασκευή». Μ' αυτή τη θέση του William Cronon, ο Ιωσήφ Μποτετζάγια εισάγει τον αναγνώστη του σ' αυτή την «ιδέα της φύσης». Μια θέση πράγματι ριζοσπαστική, που ο Slavoj Zizek θα την πάει στα άκρα: «Η φύση δεν υπάρχει, δεν υπήρξε ποτέ, ήταν πάντα μια επινόηση του ανθρώπου». Μια αμφισβήτηση αυτής της φυσικής πραγματικότητας που μας πηγαίνει μέχρι εκείνες τις εκ θεμελίων αποδομήσεις του Πραγματικού της φιλοσοφικής σκέψης του δευτέρου μισού του 20ού αιώνα. Αυτό που στέκει απέναντί μας και πριν από μας, σχεδόν αναλλοίωτο μες στους αιώνες, δεν είναι παρά μια πολιτισμική και εν τέλει «κοινωνική κατασκευή». Ενα πεδίο ανοιχτό στη νοηματοδότησή του, ένα υπο-κείμενο σ' αυτή την «αλήθεια» του κόσμου. Αυτός ο φυσικός κόσμος που περιβάλλει τον άνθρωπο, δίχως να εξαντλεί την αντικειμενικότητά του, γίνεται έτσι ο τόπος μιας ιδέας, το περιβάλλον μιας διαλεκτικής σχέσης, το αντι-κείμενο διαφόρων πολιτισμικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων, διαφορετικών πάντα σε κάθε εποχή. Μια κοσμική ιδέα ανοιχτή στην επαναδιαπραγμάτευσή της, σ' αυτόν τον ίλιγγο του Πολιτικού.
Στη σύγχρονη εποχή μας, το οικολογικό ζήτημα μας φέρνει αντιμέτωπους, εκ νέου, μ' αυτό το «Πραγματικό» ίχνος της Φύσης. Μ' αυτό το ανοιχτό ερώτημα της Φύσης. Εζησε ποτέ ο άνθρωπος σε αρμονία μαζί της; Υπήρξε ποτέ η Φύση αμόλυντη και παρθένα; Υπάρχει δυνατότητα επιστροφής σ' αυτόν το χαμένο παράδεισο; Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι σύγχρονα. Ο Rousseau καλούσε ήδη απ' την εποχή του σ' αυτή την επιστροφή και ο Heidegger, αντιστεκόμενος στην εκτεχνίκευση της νεωτερικότητας, μιλούσε γι' αυτό το φυσικό θεμέλιο τού Είναι, μέσα απ' την ξύλινη πάντα καλύβα του, στο δάσος του Todtnauberg. Ο Μποτετζάγια είναι σαφής: «Ποτέ δεν υπήρξε μια εποχή στην οποία ο άνθρωπος να έζησε σε αρμονία με τη φύση. Και στο παρελθόν το περιβάλλον ήταν αντικείμενο υποβάθμισης και εκμετάλλευσης, στον ίδιο ή και χειρότερο βαθμό απ' ό, τι είναι σήμερα. Είναι μια ιδέα, γιατί τα "παρθένα", "άγρια", "υποβαθμισμένη", "όμορφη", "Μητέρα" Φύση δεν συνιστούν παρά επιθετικούς προσδιορισμούς που επιλέγει και κατασκευάζει ο ανθρώπινος παρατηρητής ή η κοινωνία γενικότερα». Μια ιδεολογικοποιημένη λοιπόν ιδέα, που επιχειρεί ο συγγραφέας να εξιστορήσει, να ανιχνεύσει αυτές τις «πολλές φύσεις» μέσα στον ρου της Ιστορίας. Ξεκινώντας απ' τους αρχαίους πολιτισμούς, τις μονοθεϊστικές θρησκείες της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, και τις μεσαιωνικές κοσμολογίες περί «ζωντανής φύσης», έως αυτό το μηχανιστικό μοντέλο των Νέων Χρόνων, που διαρκεί μέχρι τις μέρες μας και από πολλούς τού χρεώνεται η σύγχρονη «οικολογική καταστροφή», μέχρι κι αυτές τις ρομαντικές ιδέες της επιστροφής, τον αμερικανικό υπερβατισμό αλλά και αυτή τη δαρβινική θεώρηση της φύσης ως ένα πεδίο αέναων μαχών. Ενας εργαλειακός λόγος που εγγράφει σ' αυτό το σώμα του Πραγματικού, ένα βίαιο νόημα.
Αλλά ήδη είμαστε όμως στον χώρο του Αδυνάτου. Το Πραγματικό, μας έδειξε ο Lacan, όπως και αυτή η σκηνή της αναπαράστασής του, είναι εικόνες μετέωρες. Η φύση έτσι είναι Αδύνατη, όπως και η επιστροφή μας σ' αυτή. Ο «πρωτογονισμός» του Rousseau, η ξύλινη καλύβα του Thoreau, οι σκοτεινές πάντα δρυάδες των ρομαντικών, η νεομυθολογία του «ευγενούς άγριου» που ελαφροπατά πάνω στη γη, είναι όλα αυτά σκηνές της σαγήνης, δηλαδή σκηνές της απώλειας [Baudrillard]. Τόποι μιας αδύνατης επιστροφής. «Η Αρκαδία», όπως καταλήγει ο Μποτετζάγια, «δεν υπήρξε ποτέ».

Πρώτη δημοσίευση: Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη, Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 2011

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου