Γραμμόφωνο, Κινηματογράφος,
Γραφομηχανή
Friedrich Kittler
Μετάφραση: Τούλα Σιετή
Εκδόσεις Νήσος
«Οι άνθρωποι θα είναι
συνδεδεμένοι μ' ένα κανάλι πληροφοριών κατάλληλο για όλα τα μέσα, πράγμα που θα
συμβεί για πρώτη φορά στην ιστορία ή που θα σημάνει το τέλος της».
Μ' αυτή την αποκαλυπτική φράση ανοίγει το βιβλίο του Γραμμόφωνο, Κινηματογράφος, Γραφομηχανή, ο Friedrich Kittler, επιχειρώντας να συντάξει την τεχνική τάξη των πραγμάτων που μας περιβάλλουν. Η μιντιακή εποχή μας αποδόμησε μ' έναν απόλυτο τρόπο την προαιώνια ιδέα της άυλης πνευματικότητας. Το μέσον αποκαλύπτεται όχι απλώς ως ένα μέσο μετάδοσης, αλλά κι ως αυτό το ίδιο το γεγονός της επικοινωνίας και του ανθρώπινου στοχασμού, ό,τι ο Κittler θα ονομάσει «υλικότητα και πολυσημία της επικοινωνίας». Φαινόμενα όπως οι τέχνες και οι επιστήμες διερευνώνται πλέον μέσα από τις τεχνικές τους υποδομές. Συστήματα εγγραφής, που μέσα από τη λήψη, την αποθήκευση και την επεξεργασία των δεδομένων τους, συγκροτούν και συγκρατούν το πολιτισμικό περιβάλλον του ανθρώπου, ορίζοντας τα όρια του και διαγράφοντας την αλήθειά του μ’ έναν ασυναγώνιστο τρόπο. Η λογοτεχνία έτσι επαναθεωρείται σε σχέση με την τυπογραφία και η μοντέρνα ζωγραφική σε σχέση με τη φωτογραφία. Το ανθρώπινο πνεύμα ορίζεται σε σχέση με κάτι το εξωτερικό, με μία παραληρηματική τεχνικότητα, απροσπέλαστη σε κάθε ερμηνεία, γιατί όπως πάλι πρώτος είχε επισημάνει ο Heidegger «η τεχνική εμποδίζει κάθε εμπειρία της ουσίας της», ακόμη και για τον πιο επίδοξο χάκερ.
Η κιτλερική θεωρία για τα μέσα στηρίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό στις μακλουανικές αντιλήψεις: Το περιεχόμενο ενός μέσου είναι ένα άλλο μέσο. Πάνω σ' αυτή τη μακλουανική θέση ο Κittler θα χτίσει τη μιντιακή του αρχαιολογία. Οι καταγωγικές συνθήκες της τηλεόρασης, για παράδειγμα, είναι ο κινηματογράφος και η ραδιοτηλεφωνία, του ραδιοφώνου, ο δίσκος του γραμμόφωνου, και του ομιλούντος κινηματογράφου, ο βουβός. Η κιτλερική όμως αρχαιολογία αρχίζει από πολύ πριν, από εκείνες τις ταπεινές συσκευές που αποθήκευσαν, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, δεδομένα από το χώρο των αισθήσεων: εικόνες από τον βουβό κινηματογράφο, ή ήχους από το γραμμόφωνο του Έντισον. Συσκευές που μετέβαλλαν τη μαγεία σε μια απτή υλική καθημερινότητα, αποδομώντας εξ ολοκλήρου την έννοια και την αύρα της μνήμης. Στο παρόν βιβλίο του επικεντρώνεται σ' αυτές τις πρωταρχικές συσκευές και μέσα από κλασσικά κείμενα, σύγχρονα αυτών των ανακαλύψεων, επιχειρεί να καταδείξει πως η αποθήκευση και η αναπαραγωγή αυτών των δεδομένων επιδρά πάνω στην ίδια την ουσία του καλλιτεχνικού και επιστημονικού έργου. Μια καταγραφή που κατάφερε να αποθηκεύσει το χρόνο της καθημερινής ζωής, να καθηλώσει τα σημεία της και να παγώσει τη ροή των δεδομένων της. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων θα είναι αυτή που στη συνέχεια θα αποδώσει και το ύφος του ανθρώπινου στοχασμού. «Αυτό που στη τέχνη λέγεται ύφος», αναφέρει ο Kittler, «είναι μόνο ο πίνακας σύνδεσης και αποσύνδεσης αυτών των σαρώσεων και επιλογών», η διαχείριση δηλαδή των δεδομένων.
Η τεχνολογική θεώρηση της τεχνολογίας, η απόλυτη κατάφαση του Kittler στο τεχνολογικό γεγονός, καταδεικνύει μεταξύ των άλλων και την κοινωνικοποίηση του φαντασιακού. Η ψηφιοποίηση όλων των μέσων και η ευρεία χρήση τους κάνει τους «αριθμούς και τα σχήματα να γίνονται κλειδιά όλων των πλασμάτων». Από το μονοπώλιο της γραφής περνάμε στην παντοδυναμία των κυκλωμάτων του υπερκειμένου και από το φαντασιακό της ανάγνωσης στην interface δικτύωση, στο «κατ' εξοχήν μοντέρνο αίνιγμα». Το μόνο που φαίνεται να υπερέχει είναι το ηλεκτρονικό κύκλωμα του μέσου, αυτό που ο Kittler θα ονομάσει «υλισμό του Hardware». Η εκδίπλωση του αρχείου, η αποθήκευσή, η μετάδοση κι η δικτύωση του. Η ζωή άλλωστε ήταν πάντα αυτό: η φαντασμαγορία των μέσων της. Από τους λόγους των Αγγέλων που κομίζουν την ουράνια είδηση, έως τη συμπαντική εποπτεία των σύγχρονων υπερμέσων, αυτό που διασώζεται πάντα στο τέλος είναι το άγγελμα κι η διασπορά του. Με τα σήματα Μορς είχαμε την ακρόαση ηχητικών μηνυμάτων απ' τον Άδη και με τις πρώτες φωτογραφικές πλάκες το κλειστό διάφραγμα άρχιζε να αποτυπώνει εικόνες φαντασμάτων. Πληθώρα πνευματιστικών συνεδρίων προσπαθούσε να αποκρυπτογραφήσει αυτά τα μηνύματα, αυτές τις εικόνες που έρχονταν απ' Έξω. «Τα μέσα ανέκαθεν παράγουν φαντάσματα», θα πει ο Kittler, αυτά τα φαντάσματα του Άλλου.
Μ' αυτή την αποκαλυπτική φράση ανοίγει το βιβλίο του Γραμμόφωνο, Κινηματογράφος, Γραφομηχανή, ο Friedrich Kittler, επιχειρώντας να συντάξει την τεχνική τάξη των πραγμάτων που μας περιβάλλουν. Η μιντιακή εποχή μας αποδόμησε μ' έναν απόλυτο τρόπο την προαιώνια ιδέα της άυλης πνευματικότητας. Το μέσον αποκαλύπτεται όχι απλώς ως ένα μέσο μετάδοσης, αλλά κι ως αυτό το ίδιο το γεγονός της επικοινωνίας και του ανθρώπινου στοχασμού, ό,τι ο Κittler θα ονομάσει «υλικότητα και πολυσημία της επικοινωνίας». Φαινόμενα όπως οι τέχνες και οι επιστήμες διερευνώνται πλέον μέσα από τις τεχνικές τους υποδομές. Συστήματα εγγραφής, που μέσα από τη λήψη, την αποθήκευση και την επεξεργασία των δεδομένων τους, συγκροτούν και συγκρατούν το πολιτισμικό περιβάλλον του ανθρώπου, ορίζοντας τα όρια του και διαγράφοντας την αλήθειά του μ’ έναν ασυναγώνιστο τρόπο. Η λογοτεχνία έτσι επαναθεωρείται σε σχέση με την τυπογραφία και η μοντέρνα ζωγραφική σε σχέση με τη φωτογραφία. Το ανθρώπινο πνεύμα ορίζεται σε σχέση με κάτι το εξωτερικό, με μία παραληρηματική τεχνικότητα, απροσπέλαστη σε κάθε ερμηνεία, γιατί όπως πάλι πρώτος είχε επισημάνει ο Heidegger «η τεχνική εμποδίζει κάθε εμπειρία της ουσίας της», ακόμη και για τον πιο επίδοξο χάκερ.
Η κιτλερική θεωρία για τα μέσα στηρίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό στις μακλουανικές αντιλήψεις: Το περιεχόμενο ενός μέσου είναι ένα άλλο μέσο. Πάνω σ' αυτή τη μακλουανική θέση ο Κittler θα χτίσει τη μιντιακή του αρχαιολογία. Οι καταγωγικές συνθήκες της τηλεόρασης, για παράδειγμα, είναι ο κινηματογράφος και η ραδιοτηλεφωνία, του ραδιοφώνου, ο δίσκος του γραμμόφωνου, και του ομιλούντος κινηματογράφου, ο βουβός. Η κιτλερική όμως αρχαιολογία αρχίζει από πολύ πριν, από εκείνες τις ταπεινές συσκευές που αποθήκευσαν, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, δεδομένα από το χώρο των αισθήσεων: εικόνες από τον βουβό κινηματογράφο, ή ήχους από το γραμμόφωνο του Έντισον. Συσκευές που μετέβαλλαν τη μαγεία σε μια απτή υλική καθημερινότητα, αποδομώντας εξ ολοκλήρου την έννοια και την αύρα της μνήμης. Στο παρόν βιβλίο του επικεντρώνεται σ' αυτές τις πρωταρχικές συσκευές και μέσα από κλασσικά κείμενα, σύγχρονα αυτών των ανακαλύψεων, επιχειρεί να καταδείξει πως η αποθήκευση και η αναπαραγωγή αυτών των δεδομένων επιδρά πάνω στην ίδια την ουσία του καλλιτεχνικού και επιστημονικού έργου. Μια καταγραφή που κατάφερε να αποθηκεύσει το χρόνο της καθημερινής ζωής, να καθηλώσει τα σημεία της και να παγώσει τη ροή των δεδομένων της. Η επεξεργασία αυτών των δεδομένων θα είναι αυτή που στη συνέχεια θα αποδώσει και το ύφος του ανθρώπινου στοχασμού. «Αυτό που στη τέχνη λέγεται ύφος», αναφέρει ο Kittler, «είναι μόνο ο πίνακας σύνδεσης και αποσύνδεσης αυτών των σαρώσεων και επιλογών», η διαχείριση δηλαδή των δεδομένων.
Η τεχνολογική θεώρηση της τεχνολογίας, η απόλυτη κατάφαση του Kittler στο τεχνολογικό γεγονός, καταδεικνύει μεταξύ των άλλων και την κοινωνικοποίηση του φαντασιακού. Η ψηφιοποίηση όλων των μέσων και η ευρεία χρήση τους κάνει τους «αριθμούς και τα σχήματα να γίνονται κλειδιά όλων των πλασμάτων». Από το μονοπώλιο της γραφής περνάμε στην παντοδυναμία των κυκλωμάτων του υπερκειμένου και από το φαντασιακό της ανάγνωσης στην interface δικτύωση, στο «κατ' εξοχήν μοντέρνο αίνιγμα». Το μόνο που φαίνεται να υπερέχει είναι το ηλεκτρονικό κύκλωμα του μέσου, αυτό που ο Kittler θα ονομάσει «υλισμό του Hardware». Η εκδίπλωση του αρχείου, η αποθήκευσή, η μετάδοση κι η δικτύωση του. Η ζωή άλλωστε ήταν πάντα αυτό: η φαντασμαγορία των μέσων της. Από τους λόγους των Αγγέλων που κομίζουν την ουράνια είδηση, έως τη συμπαντική εποπτεία των σύγχρονων υπερμέσων, αυτό που διασώζεται πάντα στο τέλος είναι το άγγελμα κι η διασπορά του. Με τα σήματα Μορς είχαμε την ακρόαση ηχητικών μηνυμάτων απ' τον Άδη και με τις πρώτες φωτογραφικές πλάκες το κλειστό διάφραγμα άρχιζε να αποτυπώνει εικόνες φαντασμάτων. Πληθώρα πνευματιστικών συνεδρίων προσπαθούσε να αποκρυπτογραφήσει αυτά τα μηνύματα, αυτές τις εικόνες που έρχονταν απ' Έξω. «Τα μέσα ανέκαθεν παράγουν φαντάσματα», θα πει ο Kittler, αυτά τα φαντάσματα του Άλλου.
Πρώτη δημοσίευση: περιοδικό Popular Science
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου