Τα παράσιτα του Άλλου

Michel Serres

Το παράσιτο

Μετάφραση: Νίκος Ηλιάδης

Εκδόσεις Σμίλη

Υπάρχει μια γραφή που ενοικεί στη γραφή και προηγείται αυτής. Μια ροή ζωής που την περιπλέκει συνεχώς εκτρέποντάς τη στην παρανόηση. Είναι αυτός ο λευκός θόρυβος που διαπερνά κάθε δίαυλο επικοινωνίας, κάθε γλώσσα, κάθε ίχνος νοήματος. Μια παρασιτική ζωή που καταχράται την αδιάφορη δεξίωση του άλλου και τον απομυζεί, τον «ξεκοκαλίζει μέχρις υπερβολής», αλλά και έως θανάτου. Ένας βακτηριακός παρασιτισμός που κομίζει στο πολιτισμικό περιβάλλον του ανθρώπου το προπολιτισμικό του νόημα, αυτό το αδύνατο του «Εμείς». Το παράσιτο είναι αυτό: μια διακοπή, ένα comma, η ζωή θα συνεχίσει και μετά απ' αυτό, αλλά μέσα από το νόημα όμως αυτής της παύσης. Το παράσιτο έτσι αν και μετέχει δεν συμμετέχει ποτέ, ανήκει μόνο στον τόπο του, ποτέ στη σκηνή της δεξίωσής του, σ' αυτή τη σκηνή του άλλου.

Η επικοινωνία είναι μια κοινωνία εσωστρεφών μονάδων. Μαύρα κουτιά που διαφυλάσσουν χειρονομίες και ήχους, σινιάλα που μένουν αδιάθετα. Η συνεννόηση είναι ένα θαύμα, μια κατάσταση εξαίρεσης και όχι μια κανονικότητα. Μια απιθανότητα, μοναδική μάλιστα και ανεπανάληπτη. Ένα αδιανόητο αίνιγμα. Αυτό το ίδιο το ανυπόφορο, όλοι οι θόρυβοι του άλλου. Στο «Παράσιτο» ο Michel Serres θα αναλύσει όλη αυτή τη θεωρία των σχέσεων και σε όλο το μάκρος της πολιτισμικής τους ιστορίας. Από τους μύθους του Αισώπου έως αυτούς του La Fontaine και από τις πεδιάδες του Νείλου έως τις εξοχές του Ρουσώ η αλύσωση των παρασίτων διαγράφει την απροϋπόθετη τροχιά της.

Η ιστορία που έρχεται και επανέρχεται στο «Παράσιτο» είναι αυτή των δύο ποντικιών που γλεντοκοπάνε πάνω στο χαλί. Το γεύμα τους το διακόπτει βίαια ένας θόρυβος. Είναι αυτός του οικοδεσπότη, του ξενιστή τους. Ποιος όμως παρασιτεί σε ποιον; Και ποιος κάνει τον θόρυβο; Οι ποντικοί που ροκανίζουν τα αποφάγια της τραπέζης ή ο κύριος του σπιτιού που ξυπνάει από τον θόρυβο των ποντικιών; Κι αν αυτός ο θόρυβος είναι ένα τρίτο ενδιάμεσο πρόσωπο, η απροϋπόθετη αρχή που διακόπτει και συνέχει όλες τις σχέσεις; Είναι πάντως η ταλάντωση αυτού του θορύβου που διαταράσσει την ισορροπία του παιγνιδιού και που την εγκαταλείπει ξανά στη νηνεμία της. Ένας παρασιτικός θόρυβος που διακόπτει την κυκλοφορία των μηνυμάτων αλλά ταυτόχρονα συνέχει και το φόντο της κυκλοφορίας τους, το τοπίο της διασποράς τους. Είναι η ισορροπία ανάμεσα σ' αυτές τις δύο τιμές που επιτρέπει στο σύστημα να υπάρχει, η τραχύτητα του διαύλου που μπλοκάρει τη ροή και την επενδύει με τον θόρυβο του. «Αυτό είναι το παράδοξο του παράσιτου», λέει ο Serres. «Είναι το Είναι της σχέσης... Κι όμως αυτή η σχέση είναι η μη σχέση. Το παράσιτο είναι συγχρόνως Είναι και μη Είναι».

Το παράσιτο ενοικεί μέσα σε «σκηνώματα σάρκας», στη ζωικότητα ενός περιβάλλοντος αδιανόητου, ο Serres θα το ονομάσει «μαύρο κουτί», αυτό εντέλει το κουτί της Πανδώρας. Είναι ο τόπος μιας σκοτεινής ροής, μιας αδιαφανούς επικοινωνίας, μηνύματα που εκπέμπονται, που διακινούνται, που παρεμποδίζονται. Η αναδίπλωση μιας τροχιάς, η παρέκκλιση μιας πορείας. Αυτό είναι το παρασιτικό συμβάν. Αυτό που παρεμβαίνει σ' αυτή τη μυθολογία του συλλογικού και διασαλεύει την τάξη του είναι ο λευκός θόρυβος αυτού του μαύρου κουτιού. Ένα συμβαίνειν που ανατρέπει το αυτονόητο της επικοινωνίας, αυτή τη δυαδική συμφωνία. Μια «αλήθεια» που έρχεται απ' Έξω, μια «νυχτερινή διεργασία», που κομίζει το αδύνατο μιας επικοινωνίας χωρίς παράσιτο. Κι αν το παράσιτο είναι αυτή η ίδια η επικοινωνία; Κι αν η γλώσσα είναι αυτές οι κωματώδεις της καθηλώσεις; Η γλώσσα είναι οι πληροφορίες της, αλλά κι αυτή η διακοπή της πληροφορίας, η εκτροπή της, η μυστική της διοχέτευση, η τυχαία της ανάβλυση, η σκοτεινή της μεταγραφή. Είμαστε όλοι παράσιτα αυτού του ασαφούς λόγου που παρασιτεί μέσα στη γλώσσα και την προκαλεί διαρκώς να υπάρχει.

Το παράσιτο έτσι πάντα προϋπάρχει, τις περισσότερες φορές βρίσκεται εν υπνώσει, διάγει τον λαθραίο του βίο, έως την τοξική του εμφάνιση που θα διαβάλει το παιγνίδι. «Η υγεία», λέει ο Serres, «είναι η σιωπή των οργάνων», αλλά η σιωπή όμως δεν ορίζει τίποτε, ο θόρυβος μόνο. Αυτό το καταγωγικό ίχνος του θανάτου που γίνεται η διέγερση της ίδιας της ζωής. Ένας θερμικός κλονισμός που διεγείρει το μήνυμα ή το επιστρέφει στον Άδη. Άλλωστε όλα τα μηνύματα είναι μηνύματα ενός προαιώνιου θανάτου. Γι' αυτό είναι και δεν είναι. Όπως είναι και δεν είναι μέσα στο σώμα του ξενιστή τους. Μία extraterrestrial απειλή που έρχεται εκ των έσω και φέρει τ' όνομά σου. Το ενδιάμεσο κι ενδιάθετο. Αυτή η ενδιάμεση θέση της ίδιας της γλώσσας. Ο θόρυβος και η σιγή της. Όλη η κλίμακα των φωνών.

Πρώτη δημοσίευση: Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη, 3.6.2010