Η πολυσημία του φύλου

Σιμόν ντε Μποβουάρ

Το δεύτερο φύλο

Μετάφραση: Τζένη Κωνσταντίνου

Εκδόσεις Μεταίχμιο

Όταν η Σιμόν ντε Μποβουάρ γράφει στο Δεύτερο φύλο «δεν γεννιέται κανείς γυναίκα, γίνεται», κομίζει το παράδοξο στη συζήτηση περί φύλου και σεξουαλικότητας που μόλις κι είχε ανοίξει. Πώς γίνεσαι αυτό που δεν είσαι; Τι είναι το φύλο; Πώς διαμορφώνεται; Από ποιον; Σε ποιο χρόνο; Για την Μποβουάρ η γυναίκα ήταν το α-δύνατο φύλο, μια ταυτότητα δίχως υπόσταση, μια πολιτισμική μεταβλητότητα που εγγράφεται ως αυτό το Άλλο της αντρικής ηδονής. Το σώμα για την Μποβουάρ είναι ένας βουβός τόπος που ανακτά τον έλλογο χαρακτήρα του από το νόημα που του παρέχει το κοινωνικό φύλο, ο πολιτισμικός κανόνας. Αυτή η διάκριση του βιολογικού με το κοινωνικό φύλο διαθέτει τα έμφυλα σώματα σε μια πολυσημία που ξεπερνά τον φαινομενικό τους δυϊσμό. Είναι αυτό το γίγνεσθαι του φύλου, αυτή η κατασκευή της σεξουαλικότητας, η απομάκρυνσή της από το καταγωγικό, βιολογικό της ίχνος, αυτή η αποφυσικοποίησή της εν τέλει.

Όταν λοιπόν η Μποβουάρ υποστηρίζει ότι δεν «γεννιέται κανείς γυναίκα, γίνεται» διατρανώνει την πίστη της στο πολιτισμικό πεπρωμένο που επικαθορίζει και τις έμφυλες διαφορές του. Είναι αυτό το δυνατό υποκείμενο που εγκαταλείπεται στις αποφασισμένες του επιλογές. Για την Μποβουάρ μπορεί να γίνει κανείς γυναίκα ακόμη και όταν δεν ανήκει στο γένος της γυναίκας, κι αυτό όχι με την έννοια της παρενδυσίας, αλλά της υπακοής στο σώμα του φύλου, στην ενσώματη αλήθεια του. Είναι αυτή ακριβώς η εκτροπή της παθητικότητας του βιολογικού στην ενεργητική αλήθεια του πολιτισμικού υπερνοήματος. Σ' αυτή τη διαθεσιμότητα μάλιστα όπου το γυναικείο φύλο είναι και το μόνο που ορίζεται για την Μποβουάρ ως φύλο, αυτό όμως το φύλο της έλλειψης, το Άλλο της αντρικής, οντολογικής ακεραιότητας. Το υποκείμενο στην Μποβουάρ είναι πάντα το αντρικό υποκείμενο, ένα αφηρημένο, πνευματικοποιημένο, αποσωματοποιημένο υποκείμενο, μιας προ και μετά σωματικής ελευθερίας. Σε αντίθεση με αυτό το γυναικείο Άλλο που είναι πάντα εγγεγραμμένο στη χαρακτηριστική του σωματικότητα. Μια καρτεσιανή οντολογία όπου το Άλλο της ελευθερίας δεν είναι παρά αυτή η σωματική καθήλωση, μια ενσαρκωμένη εγγραφή. Όταν η Μποβουάρ επιζητά την απελευθέρωση του γυναικείου φύλου το κάνει μέσα στο φαλλογοκεντρικό πλαίσιο μιας φιλοσοφικής παράδοσης που αντιπαραθέτει πάντα το αδύναμο σώμα στο ελευθέριο πνεύμα εκεί που διαμορφώνει και τις ιεραρχίες του.

Από τη μια λοιπόν αυτή η υπεροχή της «αλήθειας» του βιολογικού, η «αλήθεια» του έμφυλου δυισμού του που αδυνατεί όμως να συγκροτήσει μια ενιαία και αδιαίρετη ταυτότητα και από την άλλη η θέση που θέλει την έμφυλη μονάδα να νοηματοδοτείται από την κατασκευή του κοινωνικού. Όταν το κοινωνικό φύλο εγκαθιδρύει τη διαφορά του στο αδιαφοροποίητο, τη μεταβλητότητά του σ' ένα πρότερο παγιωμένο σχήμα. Μια ερμηνεία που εντάσσει την έμφυλη ταυτοτική αυτοσυνειδησία στο ρηξιγενές του πολιτισμικού. Οι άντρες έτσι ή οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονται στη σωματική τους κατασκευή, στην έμφυλη διαφορά τους, στην έλλειψη ή την προσαύξησή της, σ' αυτή τη γεγονοτολογία του βιολογικού, αλλά στη διαθεσιμότητα του πολιτισμικού λόγου. Αυτό κομίζει η Μποβουάρ στη φεμινιστική σκέψη, διανοίγοντάς της ένα ευρύτατο πεδίο που κάποτε θα το οδηγήσει και στις αναπόφευκτες ακρώρειές του.

Το υποκείμενο του Δεύτερου φύλου είναι ένα υποκείμενο αναγκαστικά αφιερωμένο στη δομή από την οποία επιδιώκει τη χειραφέτησή του, δηλαδή ένα αμυντικό υποκείμενο, μια αφετηρία απ' την οποία αναδύεται μια ολόκληρη πολιτική, αυτή της απελευθέρωσης του φύλου, της απελευθέρωσης των γυναικών. Το Δεύτερο φύλο θα διαβαστεί πολύ από την εποχή που πρωτοεκδόθηκε, το 1949, θα μπει στη μαύρη λίστα του Βατικανού, θα εμπνεύσει μια ολόκληρη σκέψη, στη συνέχεια θα αμφισβητηθεί, αλλά θα έχει ήδη χαράξει μια ακόμη δυνατότητα του ανθρώπου.

Πρώτη δημοσίευση: Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη, 16.4.2010