Παρασκευή 15 Ιουνίου 2018

Πολιτικές του ηθικού


Jonathan Glover
Ηθική απόσταση
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Πούλης
Εκδόσεις Έρασμος

Η Ηθική είναι ήδη από την εποχή των στωικών η ίδια η καρδιά της Φιλοσοφίας. Στις μέρες μας μάλιστα, λόγω μιας όξυνσης που παρουσιάζεται σε διάφορα επίπεδα, από τα ανθρώπινα δικαιώματα έως τις τεχνικοεπιστημονικές εξελίξεις, η Ηθική δείχνει να επανακάμπτει και να καθίσταται, όπως υποστηρίζει κι ο Alain Badiou, «η κύρια φιλοσοφική τάση του καιρού μας». Ο Jonathan Glover σ' αυτό το σύντομο δοκίμιο του επιχειρεί να εντοπίσει τον ορθολογικό χαρακτήρα των ηθικών μας κρίσεων και να τον αντιπαραβάλει με αυτή την αυθορμησία των συναισθημάτων μας. Η ηθική μας κρίση ταλαντεύεται για τον Glover ανάμεσα σε μια σειρά από «πολιτικές».
Από τη μια, είναι η ηθική της απόστασης. Η αποστασιοποίηση, χωρική ή χρονική, διαμορφώνει μια συνθήκη που αναισθητοποιεί τον άνθρωπο, που αμβλύνει τα ηθικά του αντανακλαστικά «Είναι ευκολότερο να σκοτώσει κανείς από απόσταση». Μια σειρά επίσης από πολιτισμικές προκαταλήψεις, ο χαρακτήρας των σχέσεών μας με το προσβαλλόμενο άτομο αλλά και μια σειρά από άλλες κατηγορίες διαμορφώνουν ένα περιβάλλον ηθικής αποστασιοποίησης, έναν αμυντικό μηχανισμό που προστατεύει το υποκείμενο από το μέγεθος του κακού και το διασώζει από τον ψυχολογικό και συναισθηματικό του διασυρμό. Άνθρωποι σε συγκεκριμένες επαγγελματικές κατηγορίες, γιατροί ή πολιτικοί, μπορούν, στηριζόμενοι σ' αυτούς ακριβώς τους αμυντικούς μηχανισμούς να διασώσουν κατ' αρχάς την ψυχολογική τους ισορροπία κι έπειτα να σταθμίσουν ψύχραιμα τη στάση τους. Η ορθολογική προσέγγιση των ηθικών ζητημάτων οφείλει όμως για τον Glover να λαμβάνει υπ' όψιν της και τις παραμορφωτικές επιδράσεις αυτών των μηχανισμών. Η αποστασιοποίηση οδηγεί πολλές φορές στην απανθρωπιά.
Από την άλλη, αυτή η ορθολογική ηθική υπονομεύεται από αυτό που ο Glover ονομάζει «αυθόρμητες συναισθηματικές αντιδράσεις». Αντιδράσεις που εκπέμπουν μέσα από τη φυσικότητα του ανθρώπου. Προστοχαστικές πεποιθήσεις, βαθιά ριζωμένες μέσα μας και δύσκολα προσαρμόσιμες στις πολιτισμικές αλλαγές. Ένας ηθικός συντηρητισμός, που καθιερώνει τους ηθικούς κώδικες του κοινού νου και συντρέχει στις πεποιθήσεις του. Το ερώτημα που τίθεται είναι «αν μπορούμε να αγνοούμε τα δικαιώματα των ανθρώπων που βρίσκονται εκτός της εμβέλειας των συναισθηματικών μας αντιδράσεων». Και αν οι όποιες αλλαγές της ηθικής μας θεώρησης μπορεί να έχουν και τις ανεπιθύμητες εκδηλώσεις τους, όπως απέδειξε και το παράδειγμα της ναζιστικής κοινωνίας.
Η θέση του Glover είναι ότι, παρά την όποια διακινδύνευση, αξίζει να προσπαθήσουμε αυτόν τον σταδιακό εξορθολογισμό της ηθικής μας αυθορμησίας, τη διακριτική μας μετάβαση, σε όλο και πιο στοχαστικές προσεγγίσεις.

Πρώτη δημοσίευση: Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη, 5.3.2010 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου